Гендер жана жыныс түшүнүктѳрүнүн айырмасын билишет, түшүнүшѳт. Гендердик тиешелүүлүктү калыптандырууга таасир эткен факторлорду аташат.
Баалуулук-эмоционалдык деӊгээл
Коомчулуктун кѳңүл буруусун талап кылган суроо катары гендердик теңсиздиктин бар экендигин таанышат.
Практикалык деңгээл
Практикада бардык адамдарга жынысына, этникалык тиешелүүлүгүнѳ, социалдык макамына, диний ишенимине жана башка айырмачылыктарга карабастан толеранттуу мамиле кѳрсѳтүшѳт. Заманбап коомдо гендердик теңсиздиктин кѳрүнүшүн белгилешет.
Теманы жарыялагандан жана күтүлүүчү натыйжаларды макулдашкандан кийин, окуучуларга накыл-баян угуу жана анын негизги оюна карата ѳзүнүн пикирин айтуу сунушталынат.
Эки канат. Накыл-баян
Жерге эки үрѳн түштү. Аларды жамгыр сугарды, күн жылытты. Көп өтпөй алардан эки гүл өсүп чыкты. Бирѳѳ – аткан таң сыяктуу назик жана ийкемдүү бутакта. Экинчиси - катуу жана күчтүү бутакта бороондуу асман сыяктуу.
Гүлдөр чогуу ѳсүштү, чогуу шамал алдында термелишкен. Назик гүл көбүнчѳ чыгыш тарапты карачу – таңды тосчу, ал эми күчтүү гүл батышты караганды жакшы кѳрчү, күн батканын узатчу.
Гүлдөр куураган мезгилде мөмөлѳрүнүн ордуна бирден канат ѳсүп чыкты. Гүлдөр ѳзүлѳрүнүн канаттарына, эмне кылышты билишпей, таң калуу менен карашты. Бирок, бир күнү назик гүл канаты менен солкулдады жана жерден кетүүгѳ аракет кылды. Бир аз гана көтөрүлдү, бирок колунан келбей койду. Алдан тайып, ал ѳзүнүн канатын кое берди.
– Мен бир канатым менен уча албам, менин жашоом бекер эле, - деп гүл шыбырады.
– Бирѳѳ менен уча албасаң, сен жаныңда башка канатты көргөн жоксуңбу? – деген үндү укту.
Назик гүл башын көтөрдү жана ѳзүнүн кошунасын карады. Ал аны кучактап жана ага түзөлүүгѳ жардам берди. Эки гүл кучакташып, эки канаты менен булгалашып жана бийик асманга көтөрүлүштү. Ошентип, аял жана эркек – бир куштун эки канаты.
Александр Лопатина боюнча
Ѳзѳктүү суроо: Силер «аял жана эркек – бир куштун эки канаты» - деген тастыктоонун маңызын кандай деп түшүнѳсүңѳр?
Кошумча суроолор:Жашоодо кимдин ролу маанилүүрѳѳк – эркектикиби же аялдыкыбы? Жашоонун кайсы тармагында аялдарсыз/эркектерсиз болбойт?
Талкуулоодо окуучуларды теңдик, өз ара көз карандылык жана ылайыктуу колдоонун маанилүүлүгү жѳнүндѳ ойго алып келүү керек.
Кичи топторго кейс менен таанышуу сунушталынат жана кимге кайсы фраза тиешелүү – кызга жана эркек балага экендигин аныктоо.
Эшикте абдан суук болгондугуна карабастан, эки күтүүчүнүн тең тумактары жок эле. Аялдамада отурган улгайган аял алардан эмне үчүн баш кийими жок жүрѳсүңѳр – деп сураганда, бирѳѳсү «Мага эч кандай суук болгон жок!», ал эми экинчиси «Мен чачымдын формасын бузуп салам» -деп жооп беришти.
Тапшырма: Айткылачы, кимиси – кыз, кимиси – эркек бала? Ѳзүңѳрдүн жообуңарды далилдегиле.
Кошумча суроолор: Силер кантип биздин каармандардын жынысын аныктадыңар? Жооптордо карама-каршылыктар болдубу? Чындыгында дүйнѳдѳгү бардык балдарды жана бардык кыздарды силер билесиңерби? Эмненин негизинде силер жоообуңарды бердиңер?
«Гендердик стереотип» түшүнүгүн киргизүү керек.
Талкуулоонун негизинде «Гендердик теңдик» үйрѳнүлгѳн тема боюнча ойлорду чагылдырган графикалык уюштургуч (концептуалдык схема /интелллектуалдык карта) түзүү сунушталынат. Окуучулардын иши менен барактар дубалга жайгаштырылат. Эгер убакыт мүмкүнчүлүгү бар болсо, анда ѳзүнүн кѳз карашын түшүндүрүүнү каалаган окуучуларды укса болот.
Кайтарым байланыш: накыл-баянга карата суроого окуучулардын жообу
Жаңы маалыматты ѳздѳштүрүү баскычы
Байкоо жүргүзүү жана окуучулардын жообун угуу
Рефлексия баскычы
Графикалык уюштургуч
9-класс. Тема: Коомдогу эркектер жана аялдар Усенбаев Дастан Шарипбековичтин апробациялык күндѳлүгүнүн материалдары боюнча, № 42 орто гимназия-мектеби, Ош шаары
Гендер жана жыныс түшүнүктѳрүнүн айырмасын билишет, түшүнүшѳт. Гендердик тиешелүүлүктү жана социалдык ролдорду калыптандырууга таасир эткен факторлорду аташат.
Баалуулук-эмоционалдык деӊгээл
Кесиптик тандоодо гендердик теңдикти таанышат.
Практикалык деңгээл
Кесипке карата заманбап коомдо гендердик теңсиздиктин кѳрүнүшүн белгилешет. Практикада бардык адамдарга жынысына, этникалык тиешелүүлүгүнѳ, социалдык макамына, диний ишенимине жана башка айырмачылыктарга карабастан толераттуу мамиле кѳрсѳтүшѳт.
Теманы жарыялагандан жана күтүлүүчү натыйжаларды макулдашкандан кийин, окуучуларга ким болуусу келери тууралуу суроого жооп берүү сунушталынат. Жооптор тактада жазылат. Бардык жооптор кабыл алынат. Аягында кайсы кесиптер/алектенүүнүн түрү (бардык балдар тандоо менен аныкталган эмес) ѳтѳ кызыктуу дегенге жалпылоо жасоо керек.
Суроо (.. .үчүн) Жыныс менен кесип кандай мамиледе? Бир кесиптерди аялдык, ал эми башкасын эркектик деп атаса болобу?
Адегенде ар бир окуучу Т-схеманы толтурат. Тапшырма: эки тилкеге 3 комментарийден кем эмес жазуу.
Ооба, кесиптер жыныстан кѳз каранды
Жок, кесиптер жыныстан кѳз каранды эмес
Андан соң бѳлүштүрүүнүн каалаган методун пайдалануу менен, окуучуларды кичи топторго бириктирүүгѳ болот жана ѳзүнүн позициясын коргоого далилдердин системасын даярдоону сунуштоо.
Мугалим дискуссиянын эрежесин жана баа берүү чен-ѳлчѳмдѳрүн алдын ала макулдашуу менен, дискуссияны модерациялашы керек. Дискуссияны окуучулардын далилдери бүткѳн кезде бүтүрүү керек.
Мугалим КР Мыйзамы менен таанышууну сунуштайт, ал эркектердин жана аялдардын мүмкүнчүлүктѳрүн жана тең укуктарын кепилдендирет. Мыйзамда 6 глава, ошондуктан 6 топ түзүлѳт. Ар бир топ бир главаны окуп-үйрѳнүшѳт, андан соң класска негизги жоболорду кабарлашат.
Кайтарым байланыш: мээ чабуулдун суросуна окуучулардын жообу
Жаңы маалыматты ѳздѳштүрүү баскычы
Дискуссия жана топтордогу иштѳѳ учурунда окуучулардын жүрүм-турумдары жана жооптору
Рефлексия баскычы
Эссе
9-класс. Тема: Инсан аралык баарлашуунун психологиясы Асранова Бурул Осмоновнанын апробациялык күндѳлүгүнүн материалдары боюнча, Ж. Мукамбаев атындагы орто мектеп (Сары-Булак а/ѳ, Түп р-н, Ыссык-Кѳл обл.)
Жалпы топто баарлашуу сунушталат: Барлашуу деген эмне? Баарлашуунун катышуучулары кандай максатты кѳздѳшѳт? Кандай эмоцияларды башынан ѳткѳрѳт? Реалдуу баарлашуу виртуалдык баарлашуудан эмнеси менен айырмаланат (техникалык каражаттардын жардамы менен аралыктан)?
Окуучуларга жуптарды түзүүнү жана бири-биринен аралыкта туруусу сунушталынат, ал тѳмѳнкү суроолорду талкуулоого мүмкүндүк берет: 1) ѳтѳ жеке (интимдик); 2) жеке; 3)социалдык; 4)эл алдында чыгууну талап кылган суроолор.
Кѳнүгүүдѳн кийин рефлексия ѳткѳрүлѳт жана адистердин сунуштары талкууланат:
ѳтѳ жеке (интимдик) суроолорду чечүүдѳ – 15 ден 45 см;
жеке суроолорду чечүүдѳ – 45 тен 120 см;
социалдык суроолорду чечүүдѳ – 120 дан 350 см;
эл алдында чыгууну талап кылган суроолорду чечүүдѳ – 350;
Окуучулар менен адистер тарабынан сунушталган эрежелер жѳнүндѳ маалымат жана баарлашуунун ар түрдүү кырдаалын сүрѳттѳѳ менен алдын ала даярдалган слайддарды талкуулоо сунушталынат.
Суроо: Сиздин кѳз карашыңызда, баарлашууда кандай 3 маанилүү эрежени сактоо керек?
Жаңы маалыматты ѳздѳштүрүү баскычы
«Аралыкты аныктоо» кѳнүгүүсүн аткаруу учурунда жуптарды түзүүдѳ байкоо жүргүзүү жана натыйжаларды ѳздүк журналга жазуу.
Рефлексия баскычы
«Баарлашууда мен сактай турган эрежелер» мини-эссе
10-класс. Тема: Мамлекеттердин түзүлүшү Романова Татьяна Владимировнанын апробациялык күндѳлүгүнүн материалдары боюнча, И.В. Гёте атындагы № 23-комплекс-гимназия, Бишкек шаары
Заманбап мамлекеттердин, ошондой эле эгемендүү Кыргыз Республикасынын (Кыргызстан) жашоосунун тарыхый мүнѳзүн түшүндүрѳт.
Баалуулук-эмоционалдык деӊгээл
Ѳзүн ѳзү аныктоого элдин укугун тааныйт – эл аралык укуктун бирден бир негизги принциптери.
Практикалык деңгээл
Практика жүзүндѳ жынысына, этникалык тиешелүүлүгүнѳ, социалдык макамына, динге ишенүүсүнѳ жана башка айырмачылыктарына карабастан КР бардык жарандарына жана тургундарына толеранттуу мамилени кѳрсѳтѳт.
Капысынан түзүлгѳн кичи топтордо ишти уюштуруу сунушталынат. Топтор «Мамлекет» темасына карата татаал кластер түзүүнүн үстүнѳн иштешет, анда анын негизги белгилерин кѳрсѳтүшѳт. Кыска презентациялар дискуссияны уюштурууга жана территория, калк, бийлик, эгемендүүлүк, легитимдүүлүк түшүнүктѳрүн талкуулоого мүмкүнчүлүк берет.
Текстти белгилер менен окуу (ИНСЕРТ) методун пайдалануу менен тѳмѳнкү форматта окуу сунушталынат: жекече – жупта – жалпы топто. Маалымат боюнча талкуулоо белги менен белгиленген иреттүүлүк менен ѳткѳрүлѳт:
+ - тааныш маалымат;
✓ - жаңы маалымат;
? - суроону талап кылган маалымат;
- - ал жѳнүндѳ карама-каршы ой бар маалымат;
Талкуулоодо окуучулар мурун түзүшкѳн кластерлерди оңдошот же кошуп жатышат. Тактада каалоочулар иштешет, калган окуучулар дептерлеринде иштешет.
Окуучулардын каалоосу боюнча түзүлгѳн кичи топтордо (саны мааниге ээ эмес) ишти уюштуруу сунушталынат. Тапшырма: «Кыргызстандын мамлекеттүүлүгүнүн тарыхы» графикалык уюштургучту даярдоо. Изилдѳѳдѳ ыктыярдуулук негизде катышуу. Жыйынтыктар басылып чыгарылат.
